ابزار هدایت به بالای صفحه

نهبندان:

شهر نهبندان كه در گذشته مركز بخش نهبندان بود ، اكنون پس از آخرين تقسيمات كشورى ، مركز شهرستان نهبندان و يكى از چهار شهرستان استان خراسان جنوبى به شمار مى ‏رود. اين شهرستان از طرف شمال به شهرستان سربيشه ، از غرب به شهرستان بيرجند ، از جنوب شرقى به استان سيستان و بلوچستان ، از جنوب غربى به استان كرمان و از طرف شرق به كشور افغانستان محدود مى ‏شود. اين شهرستان به علت قرار گرفتن در حاشيه شمال شرقى كوير لوت و به واسطه خشكى و كم آبى فاقد امكانات مناسب كشاورزى است. سايكس خاورشناس انگليسى از ويرانه‏هاى شهرى به نام (نه) خبر مى ‏دهد ، و محل آن را در پنج كيلومترى نهبندان مى ‏داند. اكثر جغرافى ‏نويسان دوره اسلامى نيز از شهر (نه) نام برده ‏اند و بناى آن را به اردشير ساسانى نسبت داده ‏اند. مقدسى از آن به عنوان شهرى كه داراى برج و باروى استوارى است ، نام برده است. به اين ترتيب شهر قديم (نه) در قرون وسطى يكى از مهم‏ترين شهرهاى اين منطقه بوده است.

شهرستان سربيشه يكي از شهرستان هاي استان خراسان جنوبي است كه در ناحيه‌ي خاور استان قرار گرفته است. مركز اين شهرستان شهر سربيشه است كه در طول جغرافيايي 48ـ58 و عرض جغرافيايي 34ـ 32 و در ارتفاع 1820 متر‌ي از سطح درياي آزاد قرار دارد و داراي آب و هواي معتدل و خشك است. بناهاي تاريخي بخش سربيشه به دوره اسلام و قبل از آن مي‌رسد و آثار تاريخي آن نشان دهنده غناي فرهنگي و سابقه تمدني اين منطقه است. مهم ترين آثار تاريخي اين شهرستان را آثاري از قبيل محوطه‌هاي باستاني، قلعه و خانه‌هاي قديمي، غارها و روستاهاي شگفت انگيز و مسجدهاي قديمي تشكيل مي دهد.

نهبندان‌ناحيه‌اي است‌كويري، خشك و كم آب. اهميت اين منطقه‌ پيش‌ از‌ اسلام بسيار بيش‌تر بوده است‌ چرا كه اين منطقه‌ در مسير بندرعباس به خراسان قرار داشته و‌ از ‌اين باب موقعيتي سوق‌الجيشي داشته است.‌ جمعيت شهرستان نهبندان در سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 هـ . ش، 43.065 نفر بوده است كه از اين شمار 21.698 نفر مرد و 21.367 نفر زن بوده اند. مردم نهبندان ايرانی و‌ آريايی نژادند و با گويش محلی و نزديك به خراسانی سخن می گويند. لهجه آن ها به گويش سيستانی نيز نزديك است و بعضی از آن ها به سيستانی سخن می گويند. همه نهبندانی ها مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفری هستند. مردم نهبندان سخت‌كوش، مهربان، ساده، آزاده، پاك‌انديش و مهمان نوازند. مهم ترين هنردستی مردم اين ناحيه، قاليچه بافی است. مردم منطقه با توليد‌قاليچه‌هايی با طرح‌های بلوچی، تركمنی، و نقش های گلدانی، مددخانی و محلی، درآمد عمومی را افزايش می دهند و برخي از اين صنايع به خارج صادر مي‌شوند.

مکان های دیدنی و تاریخی - نهبندان:

تپه صيادان در كنار كوه قلعه شاه دژ، تخت سردار ، قلعه نيه، مزار پر سر، مزار پيرحاجيان، مزار يا قدمگاه هماهنگ درباختر شهر نهبندان و مسجد گلستان مكان هاي ديدني و تاريخي اين منطقه را تشكيل مي‌ دهند. 

صنايع و معادن - نهبندان:

صنايع شهرستان نهبندان به دو دسته ماشيني و صنعتي تقسيم مي‌شود. ولي اطلاعات مدوني درباره‌ي صنايع و معادن اين منطقه كه مستند باشد به دست نيامده است. 

کشاورزی و دام داری - نهبندان: 

نهبندان‌از‌نظر كشاورزی جايگاه مطلوبی دارد و كشت به روش سنتی صورت می گيرد. نهبندان در دشتی قرار گرفته كه سرتاسر نواحی خاوری، جنوبی و باختری آن را زمين های كشاورزی پوشانده است. كشت اين منطقه آبی است و آب كشاورزی از كاريز و گاه از رودخانه تأمين می شود. ديرينه‌گی برخی از كاريزهای اين ناحيه به دو هزار سال نيز می رسد. فرآورده‌های عمده كشاورزی آن عبارتند از: زيره، پنبه، گندم، جو، انار، انگور، توت، انجير، عناب، سيب و زعفران. دام‌داری نيز در نهبندان رواج داشته و فرآورده های دامی مانند: پشم، روده و پوست از جمله صادرات آن است.  

مشخصات جغرافيايي - نهبندان:

شهرستان نهبندان با پهنه‌ای بيش از 20 هزار كيلومتر مربع، در خراسان‌جنوبي‌قرار دارد. نهبندان از سوی شمال به شهرستان بيرجند، از باختر به استان كرمان، از جنوب و جنوب خاوری به استان سيستان و بلوچستان محدود است. هوای نهبندان گرم وخشك بوده و زير تأثير آب وهوای كويری اختلاف دمای زيادی بين زمستان و تابستان آن ديده می شود. بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها، 42 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها، 10 درجه زير صفر است. در سال های معمولی ميزان باران ساليانه نهبندان به 150 ميلی متر می رسد. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي - نهبندان:

نهبندان در گذشته «نه» و «نيه» ناميده می شده است. بيش تر آثار تاريخی، از جمله «تاريخ سيستان» از اين سرزمين با نام های بالا ياد كرده اند و گويا از سده 7 هـ . ق به بعد «نهبندان» گفته شده است. «نی» به زبان پهلوی، به معنی «بنا» و «شهر» بوده و نظير آن در کلماتی چون نيشابور و نهاوند ديده می شود. لازم به يادآوری است که نهبندان در لهجه مردم محل و در گفتگو، كه جنبه خودمانی تری دارد، هنوز همان «نه» گفته می شود. واژه نهبندان شايد از زمانی متداول شده، كه روستای بندان در 75 كيلومتری جنوب خاوری «نه» به گونه زندان و بندان فرمانروايان سيستان درآمده و اين دو نام با هم و در كنار هم به كار رفته اند. به هر حال شهر «نه» در كناره كوير، در پيش از اسلام وجود داشته و از آبادی های مهم و استراتژيك آن زمان به شمار می رفته است.
نهبندان، همانند ديگر مناطق خراسان، در سال های 30- 31 هـ . ق به دست مسلمانان افتاد و در سده های نخستين اسلامی در قلمرو امويان و عباسيان بود. نهبندان از سال 205 هـ . ق تا سال 247 هـ . ق كه يعقوب ليث سيستانی، در سيستان بر روی كارآمد، در دست طاهريان خراسان بود. يعقوب ليث پس از نبردهای بسيار با دشمنان و عاملان خليفه عباسی، سرانجام در 25 محرم سال 147 هـ . ق، بر سيستان و پيرامون آن چيره شد و نهبندان نيز به قلمرو وی افزوده شد. در 287 هـ . ق، اسماعيل سامانی، در نبردی بر عمرو ليث صفاری پيروز شد و سيستان و خراسان، از جمله نهبندان را به دست آورد. در سال 389 هـ . ق، محمود غزنوی با سرداران سامانی جنگيده بر خراسان چيره شد.
در زمان جانشينان سلطان محمود، سلجوقيان شورش كردند و طغرل اول سلجوقی، پس از چيره شدن بر سلطان مسعود غزنوی،‌ در 429 هـ . ق، به حكومت رسيده سيستان و خراسان از جمله نهبندان را به قلمرو خود افزود. از سال 622 تا 668 هـ . ق، نهبندان يكی از مراكز آباد بوده و والی هايش گاه زير فرمان خوارزمشاهيان كرمان بوده و زمانی به نيابت از فرمانروايان سيستان، زمام امور اين ناحيه را نيز به دست داشته اند.
در سال 668 هـ . ق‌كه امير ترشيز (كاشمر) با سپاه مغول به نيه آمد و آن جا را خراب كرد، ملك نصير الدين، فرمانروای سيستان، پسر خود، شمس الدين علی را به نيه فرستاد تا آن جا را باز سازی كند. سيستان در دوره حكومت ملك نصير الدين توانمند شد و ايالت قهستان از قاين تا ترشيز، تابع سيستان بود و امرای كرمان در هنگام گرفتاری و جنگ، در سيستان پناه می جستند. ركن الدين محمد، فرزند ديگر نصير الدين، به دليل ناسازگاری با پدر از سيستان رفت و در پيرامون آن، به گشودن دژها و شهرها و تهيه سپاه پرداخت و در شهر نيه استقرار يافت. وی در نيه دژها و باغ های متعددی به وجود آورد.
پس از پيروزی شاه اسماعيل اول صفوی بر شيبك خان اوزيك و گشودن هرات در سال 916 هـ . ق ، ملك محمود سيستانی - فرمانروای سيستان - از جانب وی به عنوان حاکم نهبندان و تمامی سرزمين های كرانه جنوب هيرمند پايدار شد. به هر حال، نهبندان تا اواخر سده 10 هـ . ق، تابع سيستان بوده است و از اين زمان زير نظر امرای قاين اداره می شده است، به طوری كه در نيه، حاکمی از سوی آنان مأمور امور ديوانی بوده است. اين امر تا ميانه دوره پهلوی نيز ادامه داشته است.  

آثار تاریخی - نهبندان:

قلعه نهبندان - نهبندان: قلعه نهبندان از جمله آثار به جامانده تاريخى در خراسان جنوبى است كه قدمت آن به دوران اشكانيان مى‏رسد و به گفته عده‏اى از صاحب‏ نظران محل شهر باستانى (نِه) در آن جا بوده است. در اين قلعه سفال‏هايى وجود دارد كه به لحاظ شكل ظاهرى و رنگ‏آميزى شباهت زيادى به سفال‏هاى دوره اشكانى دارد. البته وجود سفال‏هاى دوره صفويه در قلعه حكايت از آن دارد كه اين قلعه تا دوران صفويه نيز مورد استفاده واقع ‏شده است. قلعه نهبندان كه امروزه تپه مدورى به ارتفاع بيست متر و قطر سيصد متر را تشكيل مى‏دهد به وسيله حصار بلند و عريضى محصور گرديده وبرج‏هاى متعددى نيز آن را در بر گرفته است. معمارى اين قلعه به لحاظ فرم و طرح آن داراى ويژگى‏هاى گوناگونى در بخش‏هاى حصار، برج ، اتاق‏ها و ورودى و گذرهاست ، كه اگرچه اكنون از پلان اصلى و نقشه قلعه چيزى جز آوار برجاى نمانده ، ولى همان مخروبه قلعه نيز نشانگر نوعى استادى و فن در ساختن اين نوع قلعه‏ها از دوران اشكانى تا دوره صفويه است.